Lekcja 11. Słowo pi

Słowniczek

pisłowo pomocnicze
kalama — dźwięk, hałas; hałasować, wydawać dźwięk; grać na instrumencie
kulupu — grupa, społeczność, społeczeństwo, towarzystwo
nasin — droga, kierunek doktryna, metoda

pi

Chyba nie będziesz lubił pi. Ze wszystkich słów toki pony prawdopodobnie najczęściej błędnie używane słowo to pi. Gdyby można się go pozbyć, chętnie bym to zrobił, ale z powodu sposobu konstrukcji języka jest złem koniecznym. W każdym razie, jeśli podczas nauki zaczniesz się frustrować, odpręż się, spróbuj jeszcze raz powoli i spokojnie. Mogę ci tylko współczuć.

Widziałem mnóstwo rozmaitych dziwacznych błędów związanych z pi. Przyjrzymy się zabawnemu błędowi popełnionemu przez kogoś, kto nie użył pi chociaż powinien. Jak zapewne pamiętasz z lekcji piątej, wyrażenia tomo telo („pokój wodny”) używa się w znaczeniu „łazienka”. Przypominasz sobie też pewnie, że nasa znaczy „zwariowany”, „głupi”, „dziwaczny” itp. Teraz przyjrzyjmy się temu zdaniu:

mi tawa tomo telo nasa. = Poszedłem do szalonej łazienki. („Ja+do+pokój+woda+zwariowany”)

Myślę, że zgodzisz się, że to po prostu dziwaczne. Przywodzi na myśl jakąś koszmarną łazienkę, pomalowaną w fioletowo-zielone bohomazy, oświetloną kolorowymi żarówkami mrugającym stroboskopowym rytmem, z lustrem zawieszonym nad muszlą klozetową. Tak naprawdę, ten, kto zbudował to wyrażenie, chciał powiedzieć, że poszedł do baru. Jak wiesz, wyrażenia telo nasa używa się w znaczeniu „alkohol”. Czyli tomo w połączeniu z telo nasa to byłby „bar”. Cały problem w tym, że według reguł toki pony tomo telo nasa oznacza tomo telo z dodatkowym dookreśleniem nasa, czyli zwariowaną, dziwaczną łazienkę. Istnieje tylko jedna metoda uporania się z tym kłopotem — zastosowanie „pi”:

tomo pi telo nasa = budynek alkoholu; bar, piwiarnia, knajpa

Problem rozwiązany, hura!
Jak widzisz, pi służy do oddzielenia rzeczownika od innego rzeczownika, któremu towarzyszy przymiotnik. Jeśli lubisz ujmowanie rzeczy w uporządkowane formalne wzorce, można to zapisać tak:

(rzecz. 1) pi (rzecz. 2) (przymiotnik, który modyfikuje rzecz. 2, ale NIE modyfikuje rzecz. 1)

Zauważ, że musi wystąpić przymiotnik opisujący rzeczownik nr 2. Jeśli go nie ma, to w ogóle nie używa się pi, tylko korzysta ze znanej ci już konstrukcji:

(rzecz. 1) (rzecz. 2)

Jeśli taka notacja jest dla ciebie swojska (jeśli nie, przejdź do następnego akapitu), przykład z tomo (pi) telo nasa wygląda w niej tak:

zwariowana łazienka = (tomo telo) nasa
bar = tomo pi (telo nasa)

Mam nadzieję, że wyjaśniłem pi na tyle łatwo, że powinno być proste do zrozumienia. Przejrzymy zaraz kilka przykładów użycia pi, ale powinieneś być zaznajomiony z niektórymi z rzeczowników złożonych, które omawialiśmy wcześniej. Większość z nich pojawiła się w piątej lekcji, jeśli chcesz je sobie przypomnieć. Wiele z nich można znaleźć również na oficjalnej stronie internetowej toki pony (w języku angielskim), ale o niektórych z nich jeszcze się nie uczyliśmy. Tak czy owak, przejdźmy do przykładów:

jan pi ma tomo = osoba miasta, mieszkaniec miasta
kulupu pi toki pona = grupa toki pony, wspólnota toki pony
nasin pi toki pona = drogi toki pony, ideologia stojąca za toki poną
jan lawa pi jan utala = przywódca żołnierzy, dowódca lub generał
jan lawa pi tomo tawa kon = prowadzący samolot, pilot
jan pi nasin sewi Kolisu = osoba religii chrześcijańskiej, chrześcijanin

nasin sewi = religia

jan pi pona lukin = osoba wizualnego dobra, atrakcyjna osoba
jan pi ike lukin = osoba wizualnego zła, brzydka osoba

Jeśli nie rozumiesz, jak powstały te przykłady (szczególnie pierwsze pięć), to może cofniesz się i pouczysz jeszcze trochę? Możesz też znaleźć kogoś, kto ci pomoże lub poprosić o wyjaśnienia na kanale IRC toki pony (na ogół po angielsku).

Porozmawiajmy teraz o tworzeniu dzierżawczych form rzeczowników. Chcąc w toki ponie powiedzieć „mój dom”, mówimy tomo mi. Podobnie, „twój dom” to tomo sina. Jednak jeżeli chcemy podać imię konkretnej osoby, która ma dom, musimy użyć pi:

tomo pi jan Lisa = dom Lisy

Zwróć uwagę, że nie możesz powiedzieć tomo Lisa. To zmieniłoby znaczenie całego wyrażenia. Kilka innych przykładów:

kili mi = mój owoc
kili pi jan Susan = owoc Susan (należący do Susan)
ma ona = jego kraj
ma pi jan Ote = kraj Wojtka
len jan = czyjeś ubranie
len pi jan Lisa = ubranie Lisy

Także wtedy, kiedy chcesz skorzystać z zaimka w liczbie mnogiej, np. mi mute („my”) lub ona mute („oni”), powinieneś użyć pi:

nimi pi mi mute = nasze imiona
tomo pi ona mute = ich dom

Gdybyś tutaj pominął pi, słowa łączyłyby się w inny sposób, a wyrażenia miałyby inny sens:

nimi mi mute = moje imiona
tomo ona mute = jego domy

Słowa pi używamy również, kiedy chcemy wyrazić przeciwieństwo niektórych słów:

jan wawa = silna osoba
jan pi wawa ala = „osoba bez siły”; słaba osoba

Nie można tego wysłowić prostym złączeniem jan wawa ala, bo oznaczałoby „brak silnych ludzi”.

Pospolite błędy

Jeden z powszechnych błędów polega na niewłaściwym używaniu pi w znaczeniu „o”, tak jak w zdaniu „Rozmawialiśmy o czymś”. Chociaż pi można używać czasem w taki sposób, większość ludzi go nadużywa. Spójrz na powszechny, ale niepoprawny sposób użycia w zdaniu pi w znaczeniu „o”, oraz poprawną metodę wyrażenia tego samego:

Błędnie: mi toki pi jan.
Poprawnie: mi toki jan. = Mówiłem o ludziach.

Tutaj „o” wynika po prostu ze zdania. Spójrzmy teraz na inne zdanie, które jest poprawne, a w którym pi występuje w znaczeniu „o”:

mi toki pi jan ike. = Mówiłem o złych ludziach.

Tutaj można (i należy) użyć pi, ponieważ jan ike tworzy własną pojedynczą, odrębną ideę — połączone wyrażenie (jan ike) funkcjonuje w stosunku do słowa toki jako jedna rzecz. Dlatego pi służy tutaj do odróżnienia tego wyrażenia od reszty. Gdyby pominąć pi, zarówno jan jak i ike stałyby się przysłówkami odnoszącymi się do toki, a zdanie znaczyłoby coś naprawdę dziwnego, mniej więcej: „po ludzku (humanitarnie) mówiłem źle”.

Inny pospolity błąd pojawia się, kiedy ktoś tak bardzo jest zadowolony ze swojego pi, że zaczyna używać go do wszystkiego. Na przykład, wiemy już, że jan lawa oznacza „przywódca”. Niestety, niektórzy, dowiedziawszy się co nieco o pi, mówią jan pi lawa. Albo dla wyrażenia pojęcia „rodak” (powinno to być jan ma), posługują się wyrażeniem jan pi ma. Doprawdy nie wiem, skąd się bierze ten błąd, nie mogę do tego dojść. W każdym razie te wyrażenia są niepoprawne, ponieważ drugi rzeczownik nie ma przymiotnika, który by modyfikował jego znaczenie. Pamiętasz ten wzorzec?

(rzecz. 1) pi (rzecz. 2) (przymiotnik, który modyfikuje rzecz. 2, ale NIE modyfikuje rzecz. 1)

Słowo występujące bezpośrednio po pi musi mieć po sobie inne słowo, które je opisuje.

Jeszcze inny rodzaj błędu to stosowanie pi tam, gdzie powinno zostać użyte tan:

Błędnie: mi kama pi ma Mewika.
Poprawnie: mi kama tan ma Mewika. = Pochodzę z Ameryki.

Różności

Ponieważ nauczenie się stosowania pi jest wystarczająco trudne, dzisiaj nauczymy się dodatkowo tylko jednego słowa: kalama.

Tak więc, słowa kalama używa się w znaczeniu „dźwięk” lub „hałas”:

kalama ni li seme? = Co to był za hałas?

Często kalama łączy się z musi, dla wyrażenia pojęcia „muzyka” lub „piosenka”:

kalama musi li pona tawa mi. = Lubię muzykę.

Tak samo, jak słowem jan poprzedza się imiona osób, tak wyrażeniem kalama musi poprzedza się tytuły konkretnych piosenek:

kalama musi "Jingle Bells" li pona tawa mi. = Lubię piosenkę „Jingle Bells”.

Zaś z poręcznego słówka pi możemy skorzystać, żeby powiedzieć o muzyce pewnego wykonawcy lub grupy:

kalama musi pi jan Elton-John li nasa. = Muzyka Eltona Johna jest niezwykła.

I na koniec, kalama można użyć jako czasownika:

mi kalama kepeken ilo. = Robię dźwięk używając instrumentu.
kalama ala! = Nie hałasuj!

Użycie nasin dla uzyskania „jak”

Skoro już wspomnieliśmy w tej lekcji o słowie nasin, pokażę szybko jedną rzecz, która się z nim wiąże. Przyjrzyj się temu zdaniu:

sina pali e ni kepeken nasin seme? = Zrobiłeś to używając jakiej metody? Jak to zrobiłeś?

Myślę, ze to całkiem łatwe, więc nie będę przedłużał… Ale czy zauważyłeś, w jaki sposób stosuje się seme, żeby uzyskać wszystkie zaimki pytające? W poprzedniej lekcji widzieliśmy jan seme, czyli „kto”, oraz tan seme, czyli „dlaczego”, a teraz mamy kepeken nasin seme znaczące „jak”.

Ćwiczenia

Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:

Dziecko Oli jest zabawne.
Jestem Tokipończykiem.
On jest dobrym muzykiem.
Kapitan statku je.
Miau.
Muzyka Enyi jest dobra.
Kto z osób w tej grupie jest ważny?
Nasz dom jest zdewastowany.
Jak ona to zrobiła?

A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:

kili pi jan Linta li ike.
len pi jan Susan li jaki.
mi sona ala e nimi pi ona mute.
mi wile ala toki pi kalama musi.
mi wile toki meli.
sina pakala e ilo kepeken nasin seme?
jan Wasintan [Washington] li jan lawa pona pi ma Mewika.
wile pi jan ike li pakala e ijo.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 License