Słowniczek
ante — inny, różny, odmienny
anu — czy, albo, lub
en — i, oraz
kin — naprawdę, faktycznie, nadal, także
lete — zimno, chłód, zimny, mrozić
lipu — papier, arkusz, strona, bilet itp.
mani — pieniądze, waluta
pilin — czuć, myśleć
taso — ale, tylko
anu, en i taso
Choć wszystkie te słowa są spójnikami, w toki ponie każdego używa się inaczej, więc najprościej omówić je każde z osobna. Zaczynamy.
anu
Słowo anu stosuje się do stawiania pytań, w których do wyboru są dwie różne możliwości. Na przykład, przychodzisz do domu i widzisz, że ktoś zjadł wszystkie ciastka. Wiesz, że osobą, która je zjadła mogła być tylko Susan albo Lisa, ale nie jesteś pewien, która z nich. Pytasz wówczas:
jan Susan anu jan Lisa li moku e suwi?
Tłumaczenie na wpół dosłowne tego zdania to „Susan czy Lisa zjadła ciastka?”. Taki szyk zdania pytającego jest rzadziej stosowany w języku polskim. W codziennej, mówionej polszczyźnie, powiedzielibyśmy raczej: „(Czy to) Susan zjadła ciastka, czy Lisa?”. Postaraj się myśleć niezależnie od języka polskiego, toki pona ma swoje własne konstrukcje. Przyjrzyj się dobrze kolejnym przykładom:
sina jo e kili anu telo nasa? = Masz owoc czy wino?
sina toki tawa mi anu ona? = Mówisz do mnie czy do niego?
ona anu jan ante li ike? = On jest zły czy ktoś inny?
sina toki pi mama anu jan lili? = Mówisz o rodzicu czy o dziecku?
Czasami po polsku mówimy coś w rodzaju: „No to idziesz czy jak…?”, „No to idziesz czy co…?”. Cóż, w toki ponie możemy tak samo (pomijając zagajenie „no to”):
sina kama anu seme? = Idziesz czy co?
sina wile moku anu seme? = Chcesz jeść czy co?
sina wile e mani anu seme? = Chcesz pieniądze czy co?
Uważam, że to miła drobna własność toki pony. Jeśli ci się nie podoba, nie musisz jej używać, możesz korzystać ze sposobu stawiania pytań, jaki poznałeś w ósmej lekcji.
en
Słowo en oznacza po prostu „i”. Tak samo jak w języku polskim, służy do łączenia dwóch rzeczowników w jeden podmiot zdania:
mi en sina li jan pona. = Ty i ja jesteśmy przyjaciółmi.
jan lili en jan suli li toki. = Dziecko i dorosły rozmawiają.
kalama musi en meli li pona tawa mi. = Lubię muzykę i dziewczęta.
Zwróć uwagę, że en nie służy do łączenia dwóch dopełnień bliższych. W tym celu stosuje się technikę wielokrotnego e, omówioną w czwartej lekcji.
Poprawnie: mi wile e moku e telo. = Chcę jedzenia i wody. Chcę jeść i pić.
Błędnie: mi wile e moku en telo.
Zauważ też, że en nie stosuje się do łączenia dwóch zdań, chociaż w języku polskim spójnik „i” jest używany także do tego. Do łączenia zdań w toki ponie używa się techniki wielokrotnego li, omówionej w czwartej lekcji. Albo rozbija się zdanie złożone na dwa zdania.
Jem owoc i mówię w toki ponie. —>
mi moku e kili li toki kepeken toki pona.
LUB
mi moku e kili. mi toki kepeken toki pona.
Słowa en można też używać razem ze słowem pi, jeśli dwie osoby mają coś razem, wspólnie:
tomo pi jan Keli en mije ona li suli. = Dom Keli i jej chłopaka jest duży.
jan lili pi jan Ken en jan Lisa li suwi. = Dziecko Kena i Lisy jest słodkie.
taso
Słowo taso ma dwa zastosowania: jako przymiotnik i jako spójnik. Najpierw powiemy, jak się go używa jako spójnika. To naprawdę proste. Jeśli nie rozumiesz zamieszczonych niżej przykładów, to tylko dlatego, że zapomniałeś innych konstrukcji lub słów, które już omawialiśmy — samo taso jest takie, jak wskazuje zdrowy rozsądek.
mi wile moku. taso mi jo ala e moku. = Chcę jeść. Ale nie mam jedzenia.
mi wile lukin e tomo mi. taso mi lon ma ante. = Chcę zobaczyć swój dom. Ale jestem w innym kraju.
Jedyne, co trzeba zapamiętać w związku z używaniem taso, to konieczność rozpoczęcia nowego zdania. Nie pisz wszystkiego ciurkiem, z przecinkiem oddzielającym obie części! W języku polskim można tak robić, ale nie w toki ponie.
Poprawnie: mi pona. taso meli mi li pakala. = Ze mną w porządku. Ale moja dziewczyna jest ranna.
Błędnie: mi pona, taso meli mi li pakala.
Błędnie: mi pona taso meli mi li pakala.
W porządku. Jak oznajmiłem przed chwilą, taso można też używać jako przymiotnika. Stawia się je po rzeczowniku, tak samo jak każdy inny przymiotnik w toki ponie.
jan Lisa taso li kama. = Tylko Lisa przyszła.
mi sona e ni taso. = Wiem tylko to. (Albo, w codziennej polszczyźnie: „To wszystko, co wiem”).
A ponieważ można taso używać jako przymiotnika, to oczywiście można także jako przysłówka.
mi musi taso. = Tylko żartowałem.
mi pali taso. = Tylko pracuję. (Nie robię nic poza pracą).
mi lukin taso e meli ni! ali li pona. = Tylko spojrzałem na tę dziewczynę! Wszystko w porządku.
kin
Słowa kin używa się w znaczeniu „także”, „nadal”, „jeszcze” oraz dla podkreślenia, że zgadzamy się z wypowiedzią rozmówcy: „jeszcze jak”, „w samej rzeczy”, „rzeczywiście”. Na przykład:
mi tawa ma Mewika. = Pojechałem do Ameryki (USA). (Byłem w Ameryce).
pona! mi tawa kin. = Super! Ja też.mi mute o tawa. = Chodźmy
mi ken ala. mi moku kin. = Nie mogę, jeszcze jem.a! sina lukin ala lukin e ijo nasa ni? = Och! Widzisz tę niesamowitą rzecz?
mi lukin kin e ona. = Widzę, faktycznie.
Temperatura i pilin
Zajmiemy się teraz powtórnie słowem, które już poznałeś, w piątej lekcji, ale wymaga bliższego przyjrzenia się, a przy okazji nauczymy się czegoś nowego.
A zatem, jeśli zapomniałeś, to seli oznacza „gorący” lub „gorąco”. Używamy go na przykład mówiąc o pogodzie. Skoro o tym mowa — słowo lete oznacza „zimny”. Obu tych słów możemy używać do określenia temperatury:
seli li lon. = Gorąco jest (tutaj). Jest gorąco.
lete li lon. = Zimno jest (tutaj). Jest zimno.
Można wyrazić się dokładniej, korzystając z lili lub mute:
seli mute li lon. = Dużo gorąca jest (tutaj). Jest bardzo gorąco.
seli lili li lon. = Mało gorąca jest (tutaj). Jest ciepło.
lete mute li lon. Dużo zimna jest (tutaj). Jest bardzo zimno.
lete lili li lon. = Mało zimna jest (tutaj). Jest chłodno.
Co ważne, wszystkich tego rodzaju zdań można używać tylko w odniesieniu do ogólnej temperatury otoczenia. Na przykład, kiedy wychodzimy z domu i chcemy opisać, jak jest na zewnątrz. Albo, gdy wejdziemy do zimnej jaskini. Jednak w przypadku, kiedy odnosimy się do pewnej rzeczy, która jest zimna lub ciepła, a nie do temperatury otaczającego środowiska, używamy pilin…
Powiedzmy, że chwyciłeś siekierę i poczułeś, że rękojeść jest zimna. Powiedziałbyś wówczas:
ilo ni li lete pilin. = Ta siekiera jest zimna w-dotyku.
Struktura wypowiedzi jest taka sama jak w przypadku pona lukin — pilin faktycznie występuje tutaj jako przysłówek. Bardziej dosłowne tłumaczenie powyższego zdania to: „To narzędzie jest dotykowo zimne”. Do opisu temperatury konkretnego obiektu używa się pilin, zaś do opisu ogólnej temperatury otoczenia używa się lon. Przy tym, tak samo jak w przypadku konstrukcji z lon, w konstrukcji z pilin można skorzystać z mute i lili, żeby precyzyjniej wyrazić doznanie:
ni li lete pilin mute. = To jest zimno odczuwane bardzo. To jest bardzo zimne.
ni li seli pilin lili. = To jest gorąco odczuwane mało. To jest ciepłe.
Inne zastosowania pilin
Słowa pilin używa się też do opisu swojego samopoczucia:
mi pilin pona. = Czuję się dobrze. Czuję się szczęśliwy, zadowolony, radosny.
mi pilin ike. = Czuję się źle. Czuję się smutny.
sina pilin seme? = Jak się czujesz?
Może także oznaczać „myśleć”:
mi pilin e ni: sina ike. = Myślę to: jesteś zły. Myślę, że jesteś zły.
Chcąc zadać pytanie „O czym myślisz?” w toki ponie opuszczamy „o”. Zwróć uwagę, co następuje po pilin:
sina pilin e seme? = Co myślisz?
Z drugiej strony, kiedy odpowiadamy na tego rodzaju pytanie, odpowiednik „o” się pojawia. W razie potrzeby stosujemy pi:
mi pilin ijo. = Myślę (o) czymś.
mi pilin pi meli ni. = Myślę o tamtej kobiecie.
Ćwiczenia
Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:
Chcesz przyjść czy co?
Chcesz jedzenie czy chcesz wodę?
Nadal chcę iść do domu.
Ten papier jest chłodny w dotyku.
Podobają mi się pieniądze z innych krajów.
Chcę iść, ale nie mogę.
Jestem sam.Myśl: „Tylko ja jestem obecny”.
A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:
mi olin kin e sina.
mi pilin e ni: ona li jo ala e mani.
mi wile lukin e ma ante.
mi wile ala e ijo. mi lukin taso.
sina wile toki tawa mije anu meli?