Lekcja 14. Żywe stworzenia

Słowniczek

akesi — gad, płaz
kala — ryba lub stworzenie żyjące w wodzie
kasi — roślina
moli — śmierć; umierać; zabijać
pipi — owad, pająk, insekt, robak
soweli — ssak, zwierzę
waso — ptak, stworzenie latające

Niejednoznaczność nazw stworzeń

Jestem pewien, że zanim dotarłeś do tej lekcji, czternastej, wielokrotnie dostrzegłeś, że słownictwo toki pony jest ogólnikowe i niekonkretne. Cóż, jeśli chodzi o nazwy roślin i zwierząt, to nie są wyjątkiem. Zrobimy krótki przegląd różnych grup i wspomnimy co nieco o każdej z nich. Zaczynajmy.

soweli

Znaczenie słowa soweli w przybliżeniu odpowiada codziennemu, potocznemu znaczeniu słowa „zwierzę”. Mówiąc „Widziałem zwierzę” nie mamy raczej na myśli owada, ryby ani ptaka. Również w toki ponie do kategorii soweli nie należą ryby, ptaki, owady, pająki… Ponadto kategoria soweli nie obejmuje krokodyli, węży, żab… jednym słowem: gadów i płazów. Zasadniczo słowem soweli określa się wszelkiego rodzaju ssaki: psy, lwy, zające, konie.

Jeśli jesz mięso pochodzące od soweli (np. wieprzowinę lub cielęcinę), to w toki ponie nadal mówi się o nim soweli. Nie ma osobnego słowa na mięso, to nadal jest to samo:

soweli ni li pona moku. = Ta krowa jest dobra do jedzenia.

Przy okazji: wyrażenie pona moku oznacza „smaczne” lub „pyszne”.

akesi

akesi oznacza mniej więcej to samo, co potoczne określenie „gad”: oślizgłe albo pokryte dziwną skórą (łuskami) stworzenie. Nietrudno zauważyć, że akesi to wszystkie gady i płazy. Na przykład węże, żmije, ropuchy, traszki, salamandry.

Do akesi należą także duże stawonogi lądowe, np. skorpiony. Wiele potworów również zaliczylibyśmy do akesi. Na ogół ludzie przypisują potworom cechy typowe dla wielu akesi. Dinozaury też byłyby akesi.

Więc, widzisz, nie można być zbyt konkretnym jeśli chodzi o nazwy tych stworzeń. Ale tak naprawdę, to część niepowtarzalnego piękna toki pony. W końcu ile znasz języków, w których jedno i to samo słowo oznacza gekona, jaszczurkę, krokodyla, węża, iguanę, dinozaura, żółwia i multum innych podobnych zwierząt?

Oczywiście, nadal możesz korzystać z przymiotników i budować wyrażenia z pi, żeby czasem zawęzić znaczenie. Na przykład, całkiem dobrym określeniem jadowitego węża będzie: akesi pi telo moli („gad/płaz śmiertelnego płynu”). Ten termin może dotyczyć jadowitych węży, ale też tych trujących żab, które potrafią zabić człowieka skacząc na niego.

kala

Słowem kala określa się ryby i inne stworzenia żyjące w wodzie, jak na przykład kraby.

Śledzie, łososie, rekiny i delfiny są inne niż kraby? Kiedy czasem potrzebujemy zawęzić znaczenie i podkreślić wygląd wodnych stawonogów możemy dodać akesi jako przymiotnik: kala akesi nazwalibyśmy raka, kraba lub podobnego wodnego skorupiaka albo jakieś inne obco wyglądające, dziwaczne, pełzające morskie stworzenie.

kala może być też przymiotnikiem; przydaje się szczególnie wtedy, kiedy chcemy mówić o syrenach:

jan kala = syrena

waso

waso obejmuje wszystkie ptaki i zwierzęta latające: orły, bociany, nietoperze.

Podobnie jak w przypadku soweli, jeśli jesz mięso pochodzące od waso (np. kury czy indyka), nadal mówisz o nim waso:

mi wile moku e waso. = Chcę jeść kurczaka.

pipi

pipi to wszystkie te drobne stworzenia: żuki, mrówki, komary, karaluchy, pająki, stonogi. Na ogół są to owady, pajęczaki lub inne stawonogi. W bardzo potocznym języku polskim często bez bliższego rozróżniania nazywa się je „robakami”, nie obejmując tym mianem jedynie pająków i dorosłych postaci motyli.

kasi

kasi używamy mówiąc o wszelkich roślinach i rzeczach roślinopodobnych, od najwyższych drzew po małe grzyby.

Kiedy mowa o kwiatach, zazwyczaj stosuje się termin kasi kule, oczywiście dlatego, że kwiaty są kolorowe. Pomaga to rozróżnić, że mamy na myśli kwiat, a nie typową roślinę.

Mówiąc o drzewach, dużych krzewach itp., najlepiej posłużyć się wyrażeniem kasi suli. Dla małych drobnych roślin zielonych i tym podobnych, możesz użyć kasi lili. Z kolei kasi anpa oznacza „trawa”, zaś lipu kasi — „liść”; ma kasi („ziemia roślin”) to „las” lub „dżungla”.

Istnieje szczególna roślina, która w większości krajów jest nielegalna, a której niektórzy używają dla relaksu lub do medytacji. Marihuana używana dla relaksu nazywana jest kasi nasa, używana do medytacji — kasi sona.

moli

W tym słowie nie ma nic trudnego, chciałbym tylko pokazać kilka przykładów, żeby upewnić się, że rozumiesz. Stosuje się go, kiedy mowa o tym, że jakieś stworzenie nie żyje, jest martwe:

pipi li moli. = Owad nie żyje.

Jeżeli chce się powiedzieć, że jakieś stworzenie umiera, ale jeszcze nie jest martwe, stosujemy konstrukcję kama moli. Tak jak w przypadku kama jo („otrzymywać”) czy kama sona („uczyć się”), tak i tutaj kama nadaje czasownikowi moli aspekt ciągłości, wskazuje, że akcja jest w toku.

soweli li kama moli. = Gepard zdycha.

moli używa się także kiedy mowa o tym, że jedno stworzenie zabija inne:

jan li moli e waso. = Człowiek zabił ptaka.

Ćwiczenia

Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:

Chcę szczeniaczka.
Och! Dinozaur chce mnie zjeść!
Komar mnie ukłuł.
Krowy robią muu.
Ptaki fruwają w powietrzu.

Myśl: Ptaki przemieszczają się w powietrzu.

Zjedzmy rybę.
Kwiaty są ładne.

Myśl: Kolorowe rośliny są dobre w-spojrzeniu, wizualnie.

Lubię rośliny.