Słowniczek
la — słowo pomocnicze, oddziela przysłówek kontekstu od reszty zdania
mun — księżyc, księżycowy
open — otwierać, zaczynać, włączać
pini — koniec; kończyć, zatrzymywać, wyłączać
tenpo — czas; raz (krotność)
Przypomnij sobie też, co znaczą słowa kama i ni, bo będziemy ich intensywnie używać w wyrażeniach z la.
la
Dla większości osób sposób korzystania z la jest najtrudniejszą koncepcją w języku toki pona. Chociaż uważam, że pi jest trudniejsze, mimo to la i tak jest całkiem trudne. Na szczęście, to ostatni element języka, jaki pozostał ci do opanowania w tym kursie!
Zastosowania la można podzielić na trzy podgrupy. Zajmiemy się po kolei każdą z nich.
la poprzedzone pojedynczym słowem
Najpierw przyjrzyjmy się zwyczajnemu zdaniu, a następnie temu samemu zdaniu z dołączonym wyrażeniem z la:
ilo li pakala. = Narzędzie jest popsute.
ken la ilo li pakala. = Być może narzędzie jest popsute.
Jak widzisz, wyrażenie z la występuje na początku zdania. Najpierw stawia się słowo lub wyrażenie, które dotyczą zdania, potem la, a na końcu główne zdanie
Chciałbym móc logicznie wyjaśnić, dlaczego ken, kiedy występuje przed la, oznacza „być może”. Ale tak naprawdę, nie ma dobrego wyjaśnienia. Jeśli tego nie rozumiesz, to jest jedna z tych rzeczy, przy których po prostu trzeba przyjąć do wiadomości, że takie są i tak ich używać. W każdym razie, oto kilka podobnych przykładów:
ken la jan Lisa li jo e ona. = Możliwe, że Lisa to ma.
ken la ona li lape. = Zapewne śpi.
ken la mi ken tawa ma Epanja. = Może pojadę do Hiszpanii.
Czas i la
Zanim zajmiemy się konstrukcjami ze słowem tenpo w połączeniu z la, powinniśmy najpierw nauczyć się o samym tenpo. Naprawdę, tenpo jest bardzo proste. Funkcjonuje tak samo jak każdy inny rzeczownik. Oto podręczna lista kilkunastu popularnych wyrażeń z tym słowem:
tenpo suno = „słoneczny czas”; dzień
tenpo pimeja = „ciemny czas”; noc
tenpo ni = „ten czas”; aktualny, obecny, czas, teraźniejszość
tenpo suno ni = „ten słoneczny czas”; dziś
tenpo pimeja ni = „ten ciemny czas”; dzisiejsza noc; dzisiejszy wieczór
tenpo kama = „nadchodzący czas”; przyszłość
tenpo kama lili = „mały nadchodzący czas”; wkrótce
tenpo pini = „przeszły, zakończony czas”; przeszłość
tenpo suno pini = „przeszły słoneczny czas”; wczoraj
tenpo pimeja pini = „przeszły ciemny czas”; miniona noc
tenpo suno kama = „nadchodzący słoneczny czas”; jutro
tenpo mute = „wiele czasów”, „wiele razy”; często
Zwróć uwagę na ostatni przykład. W toki ponie tenpo, podobnie jak angielskie „time”, prócz tego, że oznacza „czas”, jest odpowiednikiem polskiego słowa „raz”, „razy” — korzysta się z niego, kiedy trzeba wyrazić powtarzanie się czegoś. Na przykład:
tenpu tu = dwa razy, dwukrotnie
tenpu tu wan = trzy razy, trzykrotnie
Teraz, możemy stawiać te wyrażenia przezd la, żeby wskazać, kiedy coś się działo:
tenpo pini la mi weka. = W przeszłości byłem z dala stąd.
tenpo ni la mi lon. = Teraz jestem tutaj.
tenpo kama la mi lape. = W przyszłości będę spał.
tenpo pimeja pini la mi kama nasa. = Ostatniej nocy upiłem się.
Z wyrażenia z tenpo korzystamy także mówiąc o czyimś wieku. Chciałbym cię uprzedzić — o wieku mówi się w toki ponie używając zabawnego, idiomatycznego wyrażenia. Pytanie „Ile masz lat?” wygląda tak:
tenpo pi mute seme la sina sike e suno? = Ile razy (la) okrążyłeś słońce?
Tak, wiem, że to wygląda głupio. Ale to się przecież dzieje za każdym razem kiedy obchodzisz urodziny: urodziny masz raz w roku i za każdym razem w tym dniu masz za sobą kolejne swoje pełne okrążenie wokół słońca. Stąd wzięło się to wyrażenie. W odpowiedzi, kiedy chcemy komuś powiedzieć, ile mamy lat, zastępujemy po prostu frazę pytającą pi mute seme swoim wiekiem:
tenpo tu tu la mi sike e suno. Cztery razy (la) okrążyłem słońce. Mam cztery lata.
Wyrażanie „gdyby”, „jeśli”, „kiedy” za pomocą la
Przeanalizuj przykład:
mama mi li moli la mi pilin ike. = Moi rodzice umierają, czuje się źle.
Na codzienną polszczyznę przetłumaczylibyśmy to jako „Gdyby moi rodzice umarli, byłbym smutny”. We wszystkich wyrażeniach z la kolejność elementów jest taka sama jak w tym przykładzie. Jeśli lubisz reguły i wzorce, to można to wyrazić tak:
1 la 2. = Jeśli (kiedy) wydarzy się 1, to wydarzy się także 2.
Jeśli ze wzorców nie jesteś zbyt dobry, spróbuję to jeszcze trochę rozjaśnić. Kiedy w języku polskim mówimy coś w rodzaju „Jeśli się uczę, wówczas jestem mądry”, można to przekształcić na toki ponę tak:
Uczę się (la) jestem mądry.
Słowo „jeśli” (albo „kiedy” — zależnie od zdania; oba zasadniczo oznaczają to samo) znika. Część zdania, która była powiązana z „jeśli” (w tym przypadku: „uczę się”), trafia przed la. Słowo „wówczas” także znika, a część zdania, która była z nim związana („jestem bystry”), trafia za la. Dla lepszego zrozumienia przyjrzyj się jeszcze kilku przykładom:
mi lape la ali li pona. = Kiedy śpię, wszystko jest dobrze.
sina moku e telo nasa la sina nasa. = Jeśli wypijesz piwo, będziesz ogłupiały.
sina moli la sina ken ala toki. = Jeśli jesteś martwy, to nie możesz mówić.
mi pali mute la mi pilin ike. = Kiedy dużo pracuję, źle się czuję.
Różności
Ostatnią rzeczą, jaka pozostała ci do nauczenia się w tym kursie, jest stopniowanie. Po polsku stopień wyższy i najwyższy przymiotnika tworzymy tak:
Michał jest wyższy od Wojtka.
On jest najwyższy na świecie.
Żeby wyrazić ideę porównania w toki ponie, trzeba ją rozłożyć na dwa odrębne zdania. Na przykład „ Lisa jest lepsza niż Susan” powiedzielibyśmy tak:
jan Lisa li pona mute. jan Susan li pona lili. = Lisa jest bardzo dobra. Susan jest mało dobra.
Chwytasz sens? Mówimy, że jedna rzecz jest bardzo jakaś, a następnie o rzeczy porównywanej mówimy, że jest tylko mało jakaś, w tym samym aspekcie:
mi suli mute. sina suli lili. = Jestem większy od ciebie.
mi moku mute. sina moku lili. = Jem więcej niż ty.
Ćwiczenia
Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:
Może Susan przyjdzie.
Ostatniej nocy oglądałem „Futuramę”.
Jeśli przyjdzie wróg, spal te papiery.
Może on jest w szkole.
Muszę jutro pracować.
Kiedy jest gorąco, pocę się.Myśl: „Ciepło jest obecne, wypuszczam płyn ze swojej skóry”.
Otwórz drzwi.
Księżyc jest duży dzisiejszej nocy.
A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:
ken la jan lili li wile moku e telo.
tenpo ali la o kama sona!
sina sona e toki ni la sina sona e toki pona!