Słowniczek
rzeczowniki
ilo — narzędzie, urządzenie, maszyna
kili — dowolny owoc lub warzywo
ni — ten, tamten
ona — on, ona, ono
pipi — owad, pająk, robak
ma — ląd, kraj, region, teren zewnętrzny
ijo — coś, cokolwiek, rzeczczasowniki
jo — mieć; posiadanie
lukin — widzieć, patrzeć; widzenie, wzrok
pakala — robić bałagan, psuć, niszczyć, ranić; wypadek
unpa — uprawiać seks; seks; seksualny
wile — chcieć, potrzebować, musieć; chęć, ochota, pożądaniesłowa pomocnicze
e — słowo pomocnicze, wprowadzające dopełnienie bliższe (patrz niżej)
Dopełnienie bliższe z użyciem e
W poprzedniej lekcji dowiedzieliśmy się, że zdania takie jak mi moku mogą mieć dwa potencjalne znaczenia: „ja jem” oraz „ja jestem jedzeniem”. W tego rodzaju sytuacjach jesteśmy silnie uzależnieni od kontekstu zdania. Istnieje jednak metoda sprecyzowania, że czy chcemy powiedzieć „ja jem” a nie „ja jestem jedzeniem”. Przyglądnij się:
mi moku e kili. = Ja jem owoc.
ona li lukin e pipi. = On przygląda się owadowi.
To, do czego odnosi się działanie nazywamy „dopełnieniem bliższym”. W toki ponie czasownik od dopełnienia bliższego oddzielamy słówkiem e, dzięki czemu unikamy zamieszania.
W poprzedniej lekcji wskazaliśmy także, że, podobnie jak mi moku, również sina pona może mieć podwójne znaczenie: „jesteś dobry” lub „naprawiasz”. Zazwyczaj oznacza „jesteś dobry”, po prostu dlatego, że faktycznie nikt nie mówi „naprawiam” nie mówiąc przy tym, co próbuje naprawić. Korzystając z e możemy teraz skonkretyzować:
ona li pona e ilo. = Ona naprawia maszynę.
mi pona e ijo. = Ja naprawiam coś.
Jeśli miałeś okazję uczyć się takich języków jak łacina, niemiecki lub esperanto, dopełnienie bliższe nie powinno być dla ciebie trudne. W przeciwnym razie poćwicz jego użycie (nie zapomnij też ćwiczyć li). Kiedy głębiej poznasz język toki pona, zrozumiesz, dlaczego e jest niezbędne.
Dopełnienie bliższe z użyciem e oraz wile
Kiedy potrzebujesz powiedzieć, że chcesz coś zrobić, naśladuj ten przykład:
mi wile lukin e ma. = Chcę zobaczyć wieś.
mi wile pakala e sina. = Muszę cię zniszczyć.
Jak widzisz, w tych dwóch zdaniach e pojawia się dopiero po bezokoliczniku, nie przed nim. Niektórzy błędnie tworzą zdania w rodzaju „mi wile e pakala e sina”, więc od teraz pilnuj się tego rodzaju pomyłek.
Zdania zlożone
W toki ponie istnieją dwa sposoby tworzenia zdań złożonych: jedna metoda wiąże się z użyciem li, zaś druga z użyciem e. Ponieważ poznałeś już oba te słowa, omówimy, jak stosuje się je do konstrukcji zdań złożonych. Przyglądnij się:
pipi li lukin li unpa.
Tłumaczymy to jako „Żuk patrzy i uprawia seks”. Stawiając przed każdym czasownikiem słowo li, możesz wskazać, że podmiot, w tym przypadku pipi, robi więcej niż jedną rzecz.
mi moku li pakala.
To oznacza: „Ja jem i niszczę”. Chociaż przed moku pominięto li, ponieważ podmiotem zdania jest mi (zerknij do poprzedniej lekcji, jeśli zapomniałeś o tej zasadzie), to należy go użyć przed drugim czasownikiem, pakala. Bez li to zdanie byłoby chaotyczne i mylące. Zdania złożone z podmiotem sina zbudowane są według tego samego wzorca.
Innego rodzaju zdań złożonych używa się, kiedy występuje kilka dopełnień bliższych tego samego czasownika, jak w poniższym przykładzie:
mi moku e kili e telo.
To oznacza: „Ja jem/piję owoc i wodę”. Słowa e użyto więcej niż raz, ponieważ kili oraz telo są oba dopełnieniami bliższymi, a więc oba muszą być poprzedzone słowem e. Oto inny przykład:
mi wile lukin e ma e suno. = Chcę zobaczyć ziemię i słońce.
Oj! To było trochę kłopotliwe. Poświęć nieco czasu na zastanowienie się lub na ponowne, uważne przeczytanie wszystkiego, czego się tu dowiedziałeś. Jak dojdziesz do wniosku, że jesteś gotowy, spróbuj ćwiczeń praktycznych:
Ćwiczenia
Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:
Mam narzędzie.
Ona je owoc.
Coś mnie obserwuje.
On chce zgnieść pająka.
Ananas to jedzenie i jest dobry.
Robak jest spragniony.Pomyśl o tym zdaniu w ten sposób: „Robak chce pić wodę”.
A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:
mi lukin e ni.
mi wile unpa e ona.
jan li wile jo e ma.
mi jan li suli.