Lekcja 5. Przymiotniki i związki wyrazowe. Przysłówki

Słowniczek

ike — zły, niedobry, skomplikowany
jaki — brudny, okropny, nieprzyjemny; odpadki, śmiecie
lawa — główny, przodujący, czołowy; głowa; prowadzić, przodować
len — ubranie; ubierać
lili — mały
mute — wiele, dużo
nasa — zwariowany, głupi, dziwaczny
seli — ciepły, gorący
sewi — wysoki, lepszy, wyżej stojący; dach, wierzchołek, niebo
tomo — dom, budynek
utala — wojna, bitwa; walczyć

Przymiotniki i związki wyrazowe

Jak już wiesz, toki pona ma bardzo mały zasób słów. Niewielka ilość słów oczywiście powoduje, że słownictwa się łatwiej nauczyć. Z drugiej strony, wskutek tego wiele słów nie istnieje w toki ponie. Na przykład, nie ma słowa oznaczającego „przyjaciel”. Brak też słów oznaczających „żołnierz”, „samochód” czy „but”. Z tego powodu często musimy łączyć ze sobą różne słowa, żeby uzyskać to, na co w polskim jest jeden wyraz. Na przykład, tak w toki ponie mówimy „przyjaciel”:

jan (osoba) + pona (dobry) = jan pona

jan pona po polsku oznacza dosłownie: „osoba dobra” (lub, jak powiedzielibyśmy w zwykłej polszczyźnie: „dobra osoba”). Jednak, z powodu niewielkiego zasobu słów w toki ponie, oznacza także przyjaciela.

Jak widzisz, przymiotnik (którym w przykładzie powyżej było pona) stawia się po rzeczowniku, a nie przed nim. To dlatego mówimy jan pona, a nie pona jan. Niewątpliwie wygląda to niezgrabnie i niewygodnie dla kogoś, kto zna tylko polski. Jednak wiele, wiele języków używa takiego szyku wyrazów, między innymi hiszpański, włoski, francuski. Może być niełatwo zerwać więzi rodzimego języka, do których przywykłeś przez całe swoje życie, ale — mogę powiedzieć ze swojego doświadczenia — zdecydowanie warto. Nagrodą jest poszerzenie horyzontów, otwarcie umysłu i umiejętność myślenia w nowy, świeży sposób.

Prócz przymiotników takich jak pona, wiele czasowników często wykorzystuje się w roli przymiotników:

jan — osoba
pakala — ranić, kaleczyć
jan pakala — osoba zraniona, ranny, ofiara itp.

ilo — narzędzie
moku — jeść
ilo moku — narzędzie do jedzenie, sztuciec, jak widelec lub łyżka

W celu osiągnięcia pożądanego znaczenia do rzeczownika można dodać więcej niż jeden przymiotnik:

jan — osoba
jan utala — żołnierz
jan utala pona — dobry żołnierz
jan utala pona mute — wielu dobrych żołnierzy
jan utala pona ni — ten dobry żołnierz

Zapewne już zauważyłeś, że ni oraz mute stawiane są na końcu. Tak dzieje się prawie zawsze. Wynika to stąd, że można budować dowolnie długie wyrażenia, więc przymiotniki muszą występować w zorganizowanej, logicznej kolejności. Na przykład, zwróć uwagę na różnice pomiędzy tymi dwoma wyrażeniami:

jan utala pona — dobry żołnierz
jan pona utala — walczący przyjaciel, towarzysz broni itp.

Oto kilka podręcznych, dość powszechnie używanych połączeń przymiotnikowych, zbudowanych ze słów, które już poznałeś. Spróbuj dojść do tego, jakie jest ich dosłowne znaczenie:

ike lukin* — brzydki, paskudny
jan ike — wróg
jan lawa — przywódca
jan lili — dziecko
jan sewi — bóg
jan suli — dorosły
jan unpa — kochanek (-nka); prostytutka
ma telo — bagno, moczary
ma tomo — miasto, miasteczko
mi mute — my, nas
ona mute — oni, ich

Uwaga: chociaż konstrukcja ona mute jest gramatycznie całkowicie poprawna, większość użytkowników toki pony używa po prostu ona. Sam zdecyduj, co ci bardziej pasuje.

pona lukin* — ładny, atrakcyjny

* Zwróć uwagę, że samych pona lukin oraz ike lukin można używać tylko po li. Na przykład: jan ni li pona lukin — „Ta osoba jest ładna”. Istnieje sposób dołączania tych wyrażeń bezpośrednio do rzeczownika, przy zastosowaniu słowa pi, ale zanim do tego dojdziemy, mamy ważniejsze rzeczy do nauczenia się.

telo nasa — alkohol, piwo, wino
tomo telo — łazienka, toaleta

Zaimki dzierżawcze

Chcąc wyrazić „mój” lub „twój”, używamy zaimków osobowych i traktujemy je jak każdy inny przymiotnik:

tomo mi — mój dom
ma sina — twój kraj
telo ona — jego/jej woda

Inne słowa są traktowane tak samo:

len jan — czyjeś ubranie
seli suno — ciepło słońca

Przysłówki

W tej lekcji omówiliśmy sporo trudnych tematów. Na szczęście, przysłówki w toki ponie powinny być dla ciebie całkiem proste, więc poświęć jeszcze parę minut i skończymy.

Przysłówek w toki ponie po prostu następuje po czasowniku, którego dotyczy. Na przykład:

mi lawa pona e jan. = Ja prowadzę ludzi dobrze.
mi utala ike. = Ja walczę źle.
sina lukin sewi e suno. = Patrzysz wzwyż na słońce.
ona li wile mute e ni. = On chce tego bardzo.
mi mute li lukin lili e ona. = My ledwie to zobaczyliśmy.

Ćwiczenia

Na początek zorientuj się, jak ci pójdzie z czytaniem poniższego wiersza. Znasz już wszystkie słowa i konstrukcje, więc powinieneś móc zrozumieć. Następnie wykonaj tłumaczenie wiersza, linijka po linijce. A oto ten wiersz:

mi jo e kili.
ona li pona li lili.
mi moku lili e kili lili.

Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:

Przywódca wypił brudną wodę.
Potrzebuję widelca.
Wróg ich atakuje.
Ta zła osoba ma dziwne ubranie.
Wypiliśmy mnóstwo wódki.
Dzieci obserwują dorosłych.

A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:

mi lukin sewi e tomo suli.
seli suno li seli e tomo mi.
jan lili li wile e telo kili.
ona mute li nasa e jan suli.

Zauważ, że chociaż nasa zazwyczaj przymiotnikiem, tutaj zostało użyte jako czasownik. Sprytne, co?

Ajaj karamba! ostatnie dwie lekcje, a szczególnie ta, mogły wydawać się naprawdę ciężkie. Nadchodzi czas, kiedy będziesz musiał zacząć próbować myśleć sam, zamiast polegać najpierw na języku polskim. Jeśli jeszcze nie całkiem dobrze załapałeś, nie szkodzi. Takich rzeczy trzeba się uczyć przez praktykę, ćwiczenie i kojarzenie, więc po pewnym czasie nabędziesz wprawy. A jeśli wciąż czujesz się zniechęcony, pomyśl o tym tak: jeśli nauczyłeś się i przećwiczyłeś słownictwo z ostatnich trzech części, tak jak powinieneś, to nauczyłeś się już więcej niż jednej czwartej wszystkich słów z toki pony! Dobra robota; tak trzymaj!

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 License