Słowniczek
kama — przychodzić; powodować; dziać się, zdarzać się
kepeken — używać; (robić) za pomocą (czegoś), używając
kiwen — kamień, skała; twardy jak skała
kon — powietrze, atmosfera, duch, wiatr
lon — być w/przy/na, istnieć; w, przy, na, za
pana — dawać, wysyłać, wydawać, emitować
poki — pojemnik, miska, szklanka, kubek, pudełko itp.
toki — język; mówić, rozmawiać
tawa — iść do, przemieszczać (się); do
lon
lon, podobnie jak tawa i kepeken, może być używane zarówno jako czasownik, jak i jako przyimek. Przyjrzyj się przykładom:
mi lon tomo. = Jestem w domu.
mi moku lon tomo. = Jem w domu.
W pierwszym przykładzie lon jest użyte jako orzeczenie zdania, pełni rolę czasownika. W drugim — użyte jest jako przyimek. Sprytne, nie?
Oto kilka innych przykładów:
suno li lon sewi. = Słońce jest na niebie.
mi telo e mi lon tomo telo. = Kąpię się w łazience.Przypomnij sobie, że telo tomo oznacza łazienkę ubikację, itp.
kili li lon poki. = Owoc jest w koszyku.
Użycie lon razem z wile
Ponieważ lon może być wykorzystane zarówno jako przyimek, jak i jako czasownik, może dezorientować co do znaczenia zdania, jeśli użyto w nim wile. Na przykład:
mi wile lon tomo = Chcę być w domu LUB Chcę w domu
W toki ponie to zdanie ma dwie możliwe interpretacje. Według pierwszej: mówiący chciałby być w domu. Według drugiej: mówiący chce coś zrobić (choć nie powiedział, co konkretnie) w domu. Dla uniknięcia zamieszania najlepiej rozbić to zdanie na dwa:
mi wile e ni: mi lon tomo. = Chcę tego: jestem w domu.
W toki ponie często stosuje się e ni — sztuczkę, dzięki której unika się „że” w takich zdaniach jak „Powiedziałeś mi, że jesz”. Takie zdanie tłumaczy się jako sina toki e ni tawa mi: sina moku. Ta konstrukcja jest pospolita w języku toki pona, w następnych lekcjach jeszcze nie raz będziesz się z nią stykał.
Użycie lon bez wskazania miejsca
Kiedy nie wskazano miejsca, lon oznacza „być tutaj”, „występować”, „istnieć”.
meli mi li lon = Moja żona jest tu.
Użycie lon jako czasownika dynamicznego
To, czego nauczymy się za chwilę, jest drugorzędnym detalem, rzadko używanym w toki ponie. Wymaga także pewnego słownictwa, którego do tej pory nie poznałeś. Jeśli nie jesteś naprawdę bardzo zainteresowany, możesz pominąć ten fragment i wrócić do niego później, jeśli zechcesz, ponieważ ta cecha języka nie jest bardzo ważna.
…Nadal tu jesteś? Dobrze! Po pierwsze, będziemy potrzebować dwóch nowych słów: lape (spać; spanie) oraz pini (kończyć, zatrzymywać; koniec, przerwa). Zostaną omówione w następnych lekcjach, więc nie musisz się ich teraz uczyć na pamięć, jeśli nie masz ochoty, ale są konieczne do omówienia naszego tematu. Teraz, kiedy mamy już nowe słówka, możemy mówić o budzeniu kogoś:
mi pini e lape sina. = Zakończyłem twoje spanie. Obudziłem cię.
Dość proste. Z drugiej strony, to samo można wyrazić korzystając z lon:
mi lon e sina. = Spowodowałem, że stałeś się świadomy rzeczywistości. Zmusiłem cię do obecności.
Zauważ jednak, że nie możesz powiedzieć sina lon e mi („obudziłeś mnie”). Osoba, która spała, była w swojej prywatnej rzeczywistości, egzystowała we śnie. Kiedy się obudzi, nie poczuje się jakby została przywrócona do rzeczywistości, ponieważ dla niej sen był rzeczywistością. Została po prostu przeniesiona z jednej egzystencji do drugiej. Wyrażenie mi lon e sina jest poprawne tylko dlatego, że dla budzącego wygląda to tak, że śniący nie jest obecny w jego rzeczywistości, wydaje się nieobecny. Dlatego obudzenie go przywraca go do rzeczywistości. Ma sens, prawda?
Nie przejmuj się, jeśli nie całkiem to rozumiesz. To całkiem mało ważna dygresja, zamieszczona dla zainteresowanych. W większości sytuacji najlepiej użyć wyrażenia pini e lape.
kepeken
kepeken nie jest zbyt trudne. Faktycznie jest nawet łatwiejsze niż lon, bo używa się po nim e, tak samo jak po innych czasownikach.
mi kepeken e ilo. = Używam narzędzi.
sina wile kepeken e ilo. = Musisz użyć narzędzi.
mi kepeken e poki ni. = Korzystam z tego kubka.
Również kepeken można użyć jako przyimka:
mi moku kepeken ilo moku. = Jem widelcem/łyżką/narzędziem do jedzenia.
mi lukin kepeken ilo suno. = Przyglądam się, korzystając z latarki. (ilo suno = narzędzie światła)
Nie wydaje się zbyt trudne.
tawa
Użycie tawa jako czasownika
Miejmy nadzieję, że dobrze zrozumiałeś użycie lon, bo tawa jest podobne. Tak samo nie stosuje się po nim słowa pomocniczego e:
mi tawa tomo mi. = Idę do swojego domu.
ona mute li tawa utala = Oni idą na wojnę.
sina wile tawa telo suli. = Chcesz wyruszyć na ocean.
ona li tawa sewi kiwen. = Ona wspina się na skałę.Zauważ, że sewi w tym zdaniu jest rzeczownikiem. Dosłowne tłumaczenie to „Ona idzie na górę skały”.
Dlaczego po lon ani po tawa nie występuje e? Bo nie ma dopełnienia. Na przykład, w zdaniu „Idę do swojego domu” mówiący po prostu poszedł do domu. Niczego z domem nie zrobił, po prostu poszedł do niego. Gdyby go spalił, albo próbował coś z nim zrobić, w jakiś sposób na niego wpłynąć, wówczas po czasowniku nastąpiłoby e. W przeciwnym razie nie ma e.
Użycie tawa w znaczeniu „do”, „dla”
Jak przed chwilą mówiliśmy, tawa często jest używane jako przyimek:
mi toki tawa sina. = Mówię do ciebie.
ona li lawa e jan tawa ma pona. = On poprowadził ludzi do dobrej ziemi.
ona li kama tawa ma mi. = On przybywa do mojego kraju.
To dobra okazja, żeby wspomnieć o tym, jak powiedzieć, że lubisz pewne rzeczy. W toki ponie służy do tego pewna wzorcowa konstrukcja, w której występuje tawa, stosowane jako przyimek:
ni li pona tawa mi. = To jest dobre dla mnie. (Inaczej mówiąc: „Lubię to”, „To mi się podoba”).
Kiedy chcesz powiedzieć, że czegoś nie lubisz, zastąp słowo pona słowem ike:
ni li ike tawa mi = To jest złe dla mnie. Nie lubię tego.
Kilka przykładów:
kili li pona tawa mi. = Lubię owoce.
toki li pona tawa mi. = Lubię rozmawiać. LUB Lubię języki.
tomo li ike tawa mi. = Nie lubię budynków.
telo suli li ike tawa mi. = Nie lubię oceanu.
Zapamiętaj, że e może wystąpić tylko po orzeczeniu zdania. W toki ponie nie występują zdania poboczne. Dlatego, jeśli chcesz powiedzieć „lubię oglądać krajobraz”, nie możesz ująć tego w taki sposób: lukin e ma li pona tawa mi (czyli: „oglądać krajobraz jest dobre dla mnie”). Najlepiej rozbić tę myśl na dwa zdania:
mi lukin e ma. ni li pona tawa mi. = Oglądam krajobraz. To dla mnie dobre.
Oczywiście, możesz też powiedzieć to samo korzystając z innych konstrukcji, poznanych wcześniej:
ma li pona lukin. = Krajobraz jest dobry wizualnie. Krajobraz jest ładny.
Dobrze, a więc tawa krótko mówiąc oznacza „iść do”, albo „do” lub „dla”:
mi pona e tomo tawa jan pakala. = Naprawiłem dom dla inwalidy.
Niestety, sztuczka z podwójnym znaczeniem tawa: „do” oraz „dla”, ma swoje wady. Wkrótce zobaczysz, czemu.
Użycie tawa jako przymiotnika
Wiesz, że niektóre słowa w toki ponie mogą być używane jako rzeczowniki, czasowniki lub przymiotniki, zależnie od kontekstu? A więc, tawa też należy do takich słów. Może służyć jako przymiotnik w wyrażeniach opisujących pojazdy:
tomo tawa = samochód („poruszająca się budowla, konstrukcja”)
tomo tawa telo = statek, łódź
tomo tawa kon = samolot, helikopter
Niejednoznaczność tawa
Zastanów się proszę przez dłuższą chwilę nad podanym poniżej zdaniem, zanim zaczniesz czytać dalej. Sprawdź, czy możesz się w nim dopatrzyć różnych znaczeń:
mi pana e tomo tawa sina.
Dobrze. Jeśli tawa użyto jako przymiotnika, wówczas to zdanie oznacza: „Dałem twój samochód”. Jeżeli jednak tawa występuje w roli przyimka, to wówczas zdanie znaczy: „Dałem dom dla ciebie”, „Dałem ci dom”. W takim razie, jak odróżnisz te dwa znaczenia? Nie odróżnisz! (tu wstaw złośliwy, szyderczy śmiech). To jeden z tych tkwiących w języku toki pona problemów, których nie da się uniknąć.
tawa jako czasownik dynamiczny
Została nam już tylko jedna rzecz do nauczenia się o tawa (juhu!). Pamiętasz, jak powiedzieliśmy, że po tawa nie występuje e, bo nic się nie robi z żadnym obiektem? Cóż, to prawda, ale tawa może działać na obiektach. Na przykład tak:
mi tawa e kiwen. = Przesuwam skałę.
ona li tawa e len mi. = Ona przesunęła moje ubranie.
W takich sytuacjach słowa tawa można używać jako czasownika dynamicznego, ponieważ występuje obiekt działania. Coś wykonało działanie na czymś, inaczej niż w innych przykładowych zdaniach, które omawialiśmy wcześniej.
kama
Z tym słowem już się zetknęliśmy, ale jest dość pospolite, więc przyjrzyjmy mu się bliżej.
Po pierwsze, stosuje się je tak jak tawa:
ona li kama tawa tomo mi. = On przyszedł do mojego domu.
Można go także używać jako czasownika dynamicznego. Oznacza wówczas „doprowadzać do”, „powodować”, „wywoływać”:
mi kama e pakala. = Spowodowałem wypadek.
sina kama e ni: mi wile moku. = Spowodowałeś to: chcę jeść. Spowodowałeś, że jestem głodny.Zauważ, że nie można powiedzieć sina kama e mi wile moku. W toki ponie nie ma zdań złożonych, kawałków zdania nie można zlepiać w taki sposób. Jeśli masz wątpliwości, na ogół najlepiej w takich przypadkach rozbić zdanie na dwa.
Ze słowa kama można też korzystać w połączeniu z bezokolicznikami, do tworzenia czegoś w rodzaju czasu ciągłego. Jednym z najpopularniejszych bezokoliczników łączonych z kama jest jo. Wyrażenie kama jo oznacza „otrzymać, dostać”:
mi kama jo e telo. = Ja spowodowałem mieć wodę. Dostałem wodę.
Sprytne, co? Naprawdę, kama to bardzo giętkie słówko.
Ćwiczenia
Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:
Naprawiłem latarkę małym narzędziem.
Lubie toki ponę.
Daliśmy im jeść.Jeśli masz trudności, pomyśl o zdaniu w rodzaju „daliśmy jedzenie dla nich”. Oznacza to samo.
To jest dla mojego przyjaciela.
Narzędzia są w pojemniku.
Ta butelka jest w śmieciach.
Chcę pojechać do jego domu swoim samochodem.
Oni się kłócą.Podpowiedź: przypomnij sobie lekcję o przysłówkach…
A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:
sina wile kama tawa tomo toki.
jan li toki kepeken toki pona lon tomo toki.
mi tawa tomo toki. ona li pona tawa mi.
sina kama jo e jan pona lon ni.Wyrażenie lon ni oznacza albo „tutaj” albo „tam”. Czy potrafisz dojść do tego, jakie jest jego dosłowne znaczenie?