Lekcja 8. Zaprzeczenie. Pytania tak-nie

Słowniczek

ala — nie; nic
ali lub ale — wszystkie, wszystko
ken — móc, potrafić, być w stanie; możliwość, możność
lape — spać; sen
musi — bawić się, dobrze spędzać czas; gra, zabawa
pali — robić, wytwarzać, pracować; zajęcie, praca
sona — wiedzieć, umieć; mądrość
wawa — silny, intensywny; energia, moc

Zaprzeczenie

W języku polskim tworzymy zaprzeczenie czasownika dodając przed nim słowo „nie”, jak w zdaniu „Oni nie chcą jeść”. Natomiast w toki ponie słowo zaprzeczające, ala, umieszcza się po czasowniku:

mi lape ala. = Nie śpię. (dosłownie: „Ja śpię nie”.)
mi musi ala = Nie bawię się dobrze.
mi wawa ala. = Nie jestem silny.
mi wile ala tawa musi. = Nie chcę tańczyć.

tawa musi dosłownie oznacza „poruszać się zabawowo” czy coś w tym rodzaju. Używa się w znaczeniu „tańczyć”.

Zapamiętaj, że zdania z ala mogą być tłumaczone na różne sposoby. Na przykład, zdanie mi musi ala można przetłumaczyć także jako „Nudzę się”; zaś mi wawa ala jako „Jestem słaby”. Trzeba po prostu umieć się dostosować.

Zauważ, że ala można użyć również jako przymiotnika.

jan ala li toki. = Nikt nie mówi. (dosłownie: „osoba żadna (li) mówi.”)

Nie ma nic złego w stawianiu ala po czasowniku, przeciwnie — taka konstrukcja jest bardziej rozpowszechniona. Po prostu, można używać ala po rzeczownikach i to chcieliśmy zaprezentować. Używając zaprzeczenia rzeczownika trzeba jednak pamiętać, żeby nie korzystać z ala w połączeniu z ijo.

Błędnie: ijo ala li jaki. = Nic-rzecz jest brudna.
Poprawnie: ala li jaki. = Nic nie jest brudne.

Jeżeli ala nie występuje po czasowniku, to samo w sobie już oznacza „nic”, więc dołożone ijo do tego nie pasuje.

ale oraz ali

Może wydawac się dziwne dokładanie słów oznaczających „wszystko” do lekcji na temat negacji. Niemniej jednak, mimo róznic w znaczeniu, ze słów ala oraz ale i ali korzysta się w ten sam sposób.

Ale zanim się nauczymy, jak używać tego słówka, pewnie jesteś ciekawy, dlaczego istnieją dwa słowa mające dokładnie to samo znaczenie. No cóż, wyjaśnienie przychodzi z fonetyką. Słowo ali stworzono całkiem niedawno, wcześniej istniało tylko ale. Ale, jak już pewnie zauważyłeś, ale i ala są bardzo podobne w wymowie. Łatwo je ze sobą pomylić w myślach, łatwo też źle usłyszeć, kiedy ktoś jedno z nich wymawia. Ludziom coraz bardziej doskwierało, że ala i ale zbyt łatwo się mylą, więc Sonja, twórczyni toki pony, zaproponowała słowo ali. Oznacza dokładnie to samo co ale, lecz bardziej odbiega od ala i łatwiej je odróżnić. W ten sposób istnieją i będą istnieć słowa ale i ali, póki jedno nie zdobędzie znacząco większej popularności od drugiego. Możesz używać tego, które ci się bardziej podoba. Ja sam wolę ali, więc w lekcjach będę stosował ali.

Czyli tak, pomówmy teraz o tym, jak stosować to słowo. Przed chwilą dowiedzieliśmy się, w jaki sposób można użyć ala jako przymiotnika. Dobrze się składa, bo ali używa się dokładnie tak samo:

jan ali li wile tawa. = Każdy chce podróżować.
ma ali li pona. = Wszystkie kraje są dobre.

Również podobnie jak w przypadku ala, najlepiej nie łączyć ze sobą ijo i ali:

*ijo ali li pona = Wszystko jest dobre.

Przy okazji, ali li pona to jedno z przysłów języka toki pona, gdybyś nie wiedział.

Pytania tak-nie

Chcąc zadać pytanie, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”, zbuduj je według poniższego, prostego wzorca. Zwróć uwagę, jak ze zdania oznajmującego zrobiono pytanie:

sina pona ala pona? = Dobrze się czujesz? W porządku? (dosłownie: „ty dobrze nie dobrze?”)

Pytania tego rodzaju tworzy się wypowiadając czasownik, następnie słowo ala, a następnie powtarzając czasownik. Nie takie trudne, prawda? Wystarczy chwilka, żeby się przyzwyczaić. Oto kilka kolejnych przykładów:

suno li suli ala suli? = Czy słońce jest duże?
len sina li telo ala telo? = Czy twoje ubranie jest mokre?
tomo tawa sina li pakala ala pakala? = Czy twój samochód jest zepsuty?
sina ken ala ken lape? = Śpisz?
ona li lon ala lon tomo? = Czy on jest w domu?
ona li tawa ala tawa ma ike? = Czy poszedł do złego kraju?
sina pana ala pana e moku tawa jan lili? = Dałeś jeść dziecku czy nie?
pipi li moku ala moku e kili? = Czy robaki jedzą owoce?

Odpowiedzi

Odpowiadanie na pytania typu tak-nie jest całkiem proste. Kiedy ktoś pyta sina wile ala wile moku? („Czy chcesz jeść?”), możesz odpowiedzieć „tak” albo „nie”. Robi się to tak:

wile = Tak (chcę)
wile ala = Nie (nie chcę)

Jeśli chcesz powiedzieć „tak”, po prostu powtarzasz czasownik. Jeśli chcesz powiedzieć „nie”, powtarzasz czasownik dodając do niego ala:

sina lukin ala lukin e kiwen? = Widzisz kamień?

  • lukin = Tak
  • lukin ala = Nie

sina sona ala sona e toki mi? = Rozumiesz moje mówienie? Rozumiesz, co mówię?

  • sona = Tak
  • sona ala = Nie

Słowo tan (znowu)

Z poprzedniej lekcji dowiedziałeś się, jak używać o tan jako przyimka. Teraz zajmiemy się jego zastosowaniem w roli rzeczownika.

Użyte jako rzeczownik słowo tan oznacza „przyczynę” lub „powód”. Przydaje się, kiedy chcemy powiedzieć coś w rodzaju „Nie wiem, dlaczego”. Trzeba tylko trochę przeformułować zdanie:

mi sona ala e tan. = Ja nie znam powodu.

To wszystko.

Ćwiczenia

Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:

Czy to zabawne? Tak.
Musisz mi powiedzieć dlaczego.

Myśl: „Musisz powiedzieć powód do mnie”

Czy za mną jest żuk?
Lubisz mnie?
Nie mogę spać.
Nie chcę z tobą rozmawiać.
Nie poszedł nad jezioro.

A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:

sina wile ala wile pali? wile ala.
jan utala li seli ala seli e tomo?
jan lili li ken ala moku e telo nasa.
sina kepeken ala kepeken e ni?
sina ken ala ken kama?

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 License