Poznałeś już słowa toki oraz pona, ale przedstawimy je ponownie, gdyż w tej lekcji zostaną użyte w inny sposób.
Słowniczek
a — ach, ha!, mhm, hmm, och, itp.
awen — czekać, zostawać; pozostałość
mama — rodzic
mije — mężczyzna, mąż, sympatia (chłopak), męski; samiec
meli — kobieta, żona, sympatia (dziewczyna), żeński; samica
mu — muu, miau, hau, dowolny dźwięk zwierzęcy
nimi — nazwa, słowo, imię
o — używane do wołacza i trybu rozkazującego
pona — juhu!, świetnie, dobrze
toki — język; hej!
Płeć
W toki ponie, w odróżnieniu od większości języków europejskich, nie występuje gramatyczna kategoria rodzaju. Same słowa nie różnicują między męskim a żeńskim, dlatego żeby wskazać płeć osoby, trzeba dodać mije lub meji. Na przykład:
mama = rodzic w ogólności; nie określa, czy to ojciec czy matka
mama meli = matka
mama mije = ojciec
Całkiem proste. Zapamiętaj jednak, że w toki ponie najlepiej nie określać, czy osoba, o której mowa, jest rodzaju męskiego czy żeńskiego, chyba że istnieje szczególny powód, żeby tak zrobić. Podawanie płci często nie jest konieczne, więc po co się tym przejmować?
Słowa nieoficjalne
Na pierwszy rzut oka może się to wydawać dziwaczne, ale jest całkiem gustowną cechą języka toki pona. Zaglądnijmy na chwilę do Słownika toki pony. Zobaczysz tam wiele słów, które już poznałeś, jak pona, jaki, suno czy utala. Jednak, jak pewnie zauważyłeś, nie ma słów określających narodowość. Nie ma też słów do nazywania różnych religii ani nawet nazw innych języków. Nie ma ich w słowniku, ponieważ są „nieoficjalne”. Wszystko, czego nie ma w słowniku, jest „nieoficjalne”.
Przed posłużeniem się nieoficjalnym słowem często przystosowujemy je, żeby pasowały do reguł fonetycznych toki pony. Tak więc, na przykład, „Amerika” przekształca się w Mewika, a Polska w Posuka, i tak dalej. Na oficjalnej witrynie toki pony znajduje się więcej takich nieoficjalnych słów.
Co istotne, te nieoficjalne słowa nigdy nie mogą być używane samodzielnie. Są zawsze traktowane jako przymiotniki, więc muszą być stosowane z rzeczownikami. Na przykład, powiedzmy, że chciałbyś powiedzieć „Polska jest dobra”. Ponieważ Posuka to słowo nieoficjalne, musi zostać użyte jako przymiotnik. A ponieważ chcemy mówić o państwie Polska, użyjemy słowa ma (które w toki ponie oznacza państwo lub kraj) w połączeniu z Posuka:
ma Posuka li pona.
Rozumiesz? Nieoficjalne słowa są traktowane tak samo jak wszystkie inne przymiotniki, których do tej pory używałeś w toki ponie. Bardziej dosłowne znaczenie wyrażenia ma Posuka to „kraj polski”. Oto kilka innych przykładów zdań z nazwami krajów:
ma Suwasi li ike. = Szwajcaria jest zła.
ma Italija li pona lukin. = Włochy są piękne.Przypomnij sobie z lekcji o rzeczownikach złożonych, że pona lukin oznacza ładny, atrakcyjny itp. Dosłownie znaczy „dobry wizualnie”.
mi wile tawa ma Tosi. = Chcę iść/jechać do Niemiec.
Czy pamiętasz z lekcji o rzeczownikach złożonych, że ma tomo oznacza „miasto”? Kiedy mówimy o nazwach miast, zamiast ma używamy ma tomo, po którym dodajemy nazwę miasta, podobnie jak w przypadku nazw krajów:
ma tomo Lantan li suli. = Londyn jest duży.
Tutaj także nieoficjalne słowo (Lantan) funkcjonuje jako przymiotnik. Oto kilka innych przykładów z nazwami miast:
ma tomo Pelin = Berlin
ma tomo Ansetan = Amsterdam
ma tomo Loma = Rzym (Roma)
Tak więc, kiedy mówimy o kraju, używamy ma, a kiedy o mieście — używamy ma tomo. Jeśli chcemy mówić o jakimś języku, to po prostu mówimy toki a potem dodajemy nieoficjalne słowo. Nieoficjalne słowo nie zmienia się przy tym, bo już jest przymiotnikiem:
toki Posuka li pona. = Język polski jest dobry.
ma Posuka li pona. = Polska jest dobra.
Po polsku nazwy krajów są rzeczownikami, a języków — przymiotnikami, i dlatego są różne. W toki ponie Posuka w obu terminach jest tym samym słowem. Sprytne, nie?
toki Kanse = język francuski
toki Epelanto = esperanto
Jeśli chcemy nazwać osobę pochodzącej z pewnego regionu, mówimy o niej jan („osoba”) i dodajemy nieoficjalne słowo, w taki sposób:
jan Kanata = osoba kanadyjska, Kanadyjczyk lub Kanadyjka
jan Mesiko = osoba meksykańska, Meksykanin lub Meksykanka
Oczywiście, opisując osoby można też używać innych rzeczowników. Na przykład, stosować mije i meli, które poznałeś kilka minut temu. (Jeśli nie masz szczególnego powodu, żeby określać, czy dana osoba jest płci żeńskiej czy męskiej, zawsze lepiej jest użyć jan). Tak czy owak, oto przykłady:
meli Italija = włoska kobieta, Włoszka
mije Epanja = hiszpański mężczyzna, Hiszpan
Załóżmy teraz, że chcesz powiedzieć o kimś używając jego imienia. Na przykład, jak powiedzieć „Lisa jest fajna”? Cóż, to całkiem proste. Żeby użyć czyjegoś imienia w toki ponie, mówi się jan, a następnie dodaje jej imię:
jan Lisa li pona.
Nietrudne, prawda? jan plus imię. Prościzna! Podobnie jak w przypadku nazw krajów, często dostosowuje się imiona i nazwiska osób, żeby pasowały do reguł fonetycznych toki pony. Oto kilka zdań z imionami, które zostały ztokiponizowanei:
jan Pentan li pana e sona tawa mi. = Brandon mnie uczy.
Wyrażenie pana e sona oznacza dosłownie „dawać wiedzę”. Używa się go w znaczeniu „uczyć”.
jan Mewi li toki tawa mi. = Mary mówi do mnie.
jan Nesan li musi. = Nathan jest zabawny.
jan Eta li ike. = Heather jest niedobra.
Jeśli chciałbyś dostosować do toki pony swoje własne imię i potrzebujesz pomocy, żeby zorientować się, jak je ztokiponizować, możesz wejść na kanał IRC tokipona lub poprosić o pomoc któregoś z autorów witryn o toki ponie. Tak czy owak, są dwa sposoby powiedzenia, jak masz na imię:
mi jan Pepe. = Jestem Pepe.
nimi mi li Pepe. = Moje imię to Pepe.
Zapamiętaj, że nikt nie zamierza na ciebie naciskać, żebyś przyjął ztokiponizowane imię. To tylko dla zabawy. Nie będziemy cię tarzać w smole i pierzu, jeśli podoba ci się twoje imię w takiej postaci, w jakiej jest :)
Wołacz, polecenia, wykrzyknienia
Wołacz
Czasami trzeba zwrócić czyjąś uwagę, zanim się coś do niego powie, jak wtedy, gdy mówimy coś w rodzaju „Ken, masz pająka na koszulce”. Zrobilibyśmy to tak:
jan Ken o, pipi li lon len sina.
Kiedy chcemy się do kogoś zwrócić zanim powiemy resztę zdania, używamy takiego właśnie wzorca: jan (imię) o (reszta zdania). Parę innych przykładów:
jan Keli o, sina pona lukin. = Kelly, jesteś ładna.
jan Mawen o, sina wile ala wile moku? = Marvin, jesteś głodny?
jan Tepani o, sina ike tawa mi. = Steffany, nie lubię cię.
Chociaż nie jest to absolutnie konieczne, spróbuj zapamiętać, że po o stawiamy przecinek. Za chwilkę, kiedy będziemy omawiać wydawanie poleceń, zobaczysz dlaczego.
W toki ponie jest też małe sprytne słówko, z którego możesz korzystać zwracając się do innych osób. Przyjrzyj się:
jan Epi o a! = Och, Abbie!
Używane jest jednak sporadycznie, tylko wtedy, kiedy dana osoba wzbudza w tobie naprawdę silne emocje. Na przykład, można go użyć spotykając kogoś, kogo od dawna nie widziałeś, albo podczas uprawiania seksu. Przy okazji, czy zauważyłeś, że po „jan Epi o a!” faktycznie nie ma żadnego zdania? To dość powszechne, szczególnie, kiedy zwracasz się do kogoś używając a. Nie musisz po takim zwrocie używać zdania, to nie jest obowiązkowe.
Polecenia
Tryb rozkazujący, wydawanie poleceń w toki ponie jest dość proste. Po prostu mówimy o, a potem to, co chcemy, żeby ktoś zrobił. Na przykład:
o pali! = Pracuj!
o awen. = Czekaj.
o lukin e ni. = Patrz na to.
o tawa ma tomo poka jan pona sina. = Idź do miasta z przyjacielem.
Nietrudne. Nauczyliśmy się, jak się zwracać do ludzi i jak wydawać polecenia. Teraz połączmy te dwie koncepcje razem. Załóżmy, że chcesz się zwrócić do kogoś i powiedzieć mu, żeby coś zrobił. Robi się to tak:
John, idź do swojego domu. —>
jan San o (John,) + o tawa tomo sina (idź do twojego domu) —>
jan San o tawa tomo sina.
Zauważ, że jedno z sąsiadujących ze sobą o zostaje opuszczone, tak samo jak przecinek. Inne przykłady:
jan Ta o toki ala tawa mi. = Todd, nie mów do mnie.
jan Sesi o moku e kili ni. = Jessie, zjedz ten owoc.
Tej konstrukcji można również użyć do utworzenia zdań w rodzaju „Chodźmy”:
mi mute o tawa. = Chodźmy.
Przypomnij sobie z lekcji o rzeczownikach złożonych, że mi mute używa się w znaczeniu „my”
mi mute o musi. = Zabawmy się.
Wykrzyknienia
Wykrzyknienia podzielę na dwie grupy, będzie łatwiej objaśnić. Do pierwszej grupy należą bardzo przystępne i proste:
- toki używa się w znaczeniu „cześć”
toki! = Cześć!, hej! itp.
jan Lisa o, toki. = cześć, Lisa.
- pona mówi się, gdy zdarzy się coś dobrego
pona! == Juhu! Dobrze! Hura!
- ike mówi się, gdy zdarzy się coś złego
ike! = O nie!, Oj oj!, Niestety!, itp.
- pakala najprościej mówiąc: to wszelkie przekleństwa
pakala! = Do licha! psiakrew!
- mu dla dźwięków wydawanych przez zwierzęta
mu. = Miau. Hau. Wrrr. Muu.
- a wyraża wzruszenie, przejęcie lub śmiech
a. = Ooch!, ach, uch, itp.
a a a! = Ha-ha-ha! (śmiech)
Druga grupa wykrzyknień to rodzaj pozdrowień.
suno pona! = Dobrego słońca! Dzień dobry!
lape pona! = Śpij dobrze! Dobranoc!
moku pona! = Dobrego jedzenia! Smacznego!
mi tawa = Idę. Do widzenia!
tawa pona! = (w odpowiedzi) Idź dobrze! Szczęśliwej drogi! Do widzenia!
kama pona! = Przyjście dobre! Witaj!
musi pona! = Dobrej zabawy! Baw się dobrze!
Ćwiczenia
Spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z polskiego na toki ponę:
Susan jest szalona.
Idź!
Mamo, poczekaj.
Pochodzę z Europy. [Europa = Elopa]
Hahaha! To śmieszne.
Mam na imię Ken.
Cześć, Lisa.
&@#$! [jak w komiksie, kiedy ktoś się złości]
Chcę pojechać do Australii. [Australia = Oselija].
Do widzenia! (mówione przez osobę, która odchodzi).
A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania z toki pony na polski:
mu.
mi wile kama sona e toki Inli.kama sona = „uczyć się”. Podobne do kama jo = „dostać”, omówionego w lekcji o przyimkach.
jan Ana o pana e moku tawa mi.
o tawa musi poka mi!Jeśli zapomniałeś, co znaczy tawa, zajrzyj do poprzedniej lekcji
jan Mose o lawa e mi mute tawa ma pona.
tawa pona.