Tokiponizacja to dostosowanie obcego słowa do reguł fonetycznych toki pony.
Poniższe wytyczne mają pomóc w tworzeniu tokipońskich wariantów imion, nazwisk czy innych nazw własnych. Zasady fonetyczne języka toki pona można znaleźć w tekście „Wymowa i pisownia”, opisującym głoski, sylaby i reguły tworzenia słów. Warto też zapoznać się z listą nazw lądów, krajów i miast, żeby przyjrzeć się przykładom zastosowania opisanych tutaj wskazówek i zasad.
Często lepiej jest przetłumaczyć sens pojęcia kryjącego się za obcym słowem niż próbować utworzyć jego zapis fonetyczny, który może nie być rozpoznawalny dla każdego. Na przykład: Jean Chrétien, premier Kanady, będzie prędzej zrozumiały po przetłumaczeniu jako jan lawa pi ma Kanata („przywódca Kanady”) niż jako jan Kesijen.
Tokipońskie wersje nazwisk, imion, geograficzne nazwy własne itd. tworzy się na podstawie słów w językach rodzimych dla tych wyrazów. Na przykład: odpowiednik słowa „Hiszpania”, „hiszpański” tworzy się na podstawie hiszpańskiego „España” — dlatego brzmi on „Epanja”.
Jeżeli dane słowo nie należy do żadnego konkretnego języka, korzysta się z jego formy międzynarodowej. Na przykład: „Atlantyk” staje się Alansi.
Jako podstawy należy używać rodzimej wymowy, a nie pisowni.
Jeśli na danym obszarze mówi się więcej niż jednym językiem, to powinno się użyć dominującego.
Powinno się korzystać raczej z faktycznie używanej i powszechnie używanej wymowy potocznej niż z wymowy standardowej, „poprawnej”. Na przykład: „Toronto” przekształca się w Towano, a nie *Tolonto.
Jeżeli ktoś decyduje się mieć imię w toki ponie, to może wybrać takie, na jakie ma ochotę i nie musi koniecznie przestrzegać powyższych reguł.
Nazwy narodów, języków, religii są już ustalone. Jeżeli którejś brakuje na oficjalnych listach, proszę złożyć propozycję na liście dyskusyjnej toki pony.
Jeśli to możliwe, powinno się skorzystać ze wspólnego rdzenia dla nazwy kraju, języka i narodowości. Na przykład: Anglia, angielski, Anglik (Angielka) opisywane są z użyciem słowa Inli.
Miasta i miejsca mogą mieć nazwy w toki ponie, ale tylko wtedy otrzymają nazwę oficjalną, zamieszczoną na liście, kiedy są znane na świecie.
Jeżeli pełne dostosowanie do fonetyki toki pony musiałoby być dokonane kosztem zrozumiałości, zawsze można pozostawić obcą nazwę w oryginale.
Wskazówki fonetyczne
Zwarte spółgłoski dźwięczne przechodzą w bezdźwięczne. Na przykład: b > p, d > t, g > k.
[v] przechodzi w w.
[f] przechodzi w p.
Drżące lub uderzeniowe [r] z większości języków świata (w tym również polskiego) przechodzi w l.
Półotwarte dziąsłowe „r”, takie jak w języku angielskim, przechodzi w w.
Wszystkie spółgłoski języczkowe, np. „r” niemieckie lub francuskie („arystokratyczne”), oraz zwarte i szczelinowe miękkopodniebienne („g”, „ch”), przechodzą w k.
Na końcu wyrazu dźwięk „sz” ([ʃ]) można zamienić na si. Na przykład: Lush > Lusi.
Szwa (samogłoska średnia centralna) może stać się w toki ponie dowolną samogłoską i często dostosowuje się do sąsiadujących, żeby uzyskać ładne podwojenie rdzenia.
Lepiej utrzymać tę samą liczbę sylab i opuścić spółgłoskę niż dodawać nową samogłoskę. Na przykład: „Chuck” zmienia się w Sa, a nie *Saku).
Kiedy mamy do czynienia ze zbitką spółgłosek, na ogół podostawia się dominującą spółgłoskę zwartą; najpierw opuszcza się spółgłoski szczelinowe, takie jak [s], i boczne, jak [l]. Na przykład: „esperanto” zmienia się w Epelanto. Można też zdecydować się na pozostawienie spółgłoski zaczynającej sylabę, na przykład: „At·ling” zmienia się w A·lin).
Półsamogłoski, jak [j] i [w] w zbitkach spółgłosek albo zamienia się samodzielne sylaby („Swe” zmienia się w Suwe; „Pju” w Piju) albo całkowicie pomija („Swe” zmienia się w Se; „Pju” w Pu).
W niektórych przypadkach lepiej jest nieco zmienić kolejność liter niż opuścić dźwięk. Na przykład: „Lubnan” zmienia się w Lunpan, a nie *Lupan czy *Lunan.
Spółgłoski szczelinowe międzyzębowe, jakie jak angielskie „th” [θ], można zmieniać w t lub w s.
Niedozwolone sylaby „ti”, „wo” i „wu” zmieniają się w si, o oraz u. Na przykład: „Antarktyka” zmienia się w Antasika.
Spółgłoski szczelinowe generalnie zmieniają się w zwarto-szczelinowe. Na przykład: „John” zmienia się w San, a nie w *Tan.
Każda spółgłoska nosowa na końcu sylaby zmienia się w n. Na przykład: „Fam” zmienia się w Pan.
Samogłoski nosowe, takie jak „ą”, „ę” czy samogłoski nosowe we francuskim i portugalskim, również zmieniają się w kończące sylabę n.
Jeśli niezbędne jest zachowanie poprawnej struktury sylaby, można wstawić w lub j jako półsamogłoski eufoniczne (zgodne dźwiękowo). Na przykład: „Tai” zmienia się w Tawi; „Nihon” zmienia się w Nijon; „ Eom” zmienia się w Ejon. Czasem jest możliwość przesunięcia spółgłoski, która bez tego zostałaby pominięta w przekształceniu. Na przykład: „Monkeal” zmienia się w Monkela, a nie w *Monkeja; „Euska” zmienia się w Esuka.
Bezdźwięczne spółgłoski boczne zmieniają się w s.
Jeśli to konieczne, czasami trzeba trochę przekręcić słowo, żeby uniknąć potencjalnie mylącego homonimu. Na przykład: „Allah” zmienia się w jan sewi Ila, a nie w *jan sewi Ala (co w toki ponie brzmi jak „nie-Bóg”). Jeśli to możliwe, należy skorzystać z pokrewnego słowa w języku źródłowym, a nie wprowadzać arbitralne zmiany (w arabskim „Allah” oznacza „[ten jedyny] Bóg”, zaś „Illah” — „bóg, bóstwo”).
Z polskiego do toki pony
Parę przykładów tokiponizacji polskich nazw własnych:
Ula
Wszystkie głoski występują w toki ponie. Obie sylaby (U·la) występują w toki ponie. Całość spełnia warunki tworzenia wyrazów toki pony.
Ula -> Ula
Anna
Wszystkie głoski występują w toki ponie. Obie sylaby (An·na) występują w toki ponie. Jednak toki pona nie dopuszcza sąsiadujących ze sobą spółgłosek nosowych, więc podwójne „nn” zmieniamy w pojedyncze „n”.
Anna -> Ana
Barbara
Dźwięczne [b] zastępujemy przez [p] (w toki ponie są równoważne). Polskie „r” przechodzi w [l]. Wstępnie mielibyśmy *Pal·pa·la, jednak sylaba *pal nie występuje w toki ponie. Pozostaje nam wybór pomiędzy Palala a Papala. Zgodnie ze wskazówkami powyżej, a także większym podobieństwem brzmienia, lepsza jest druga wersja.
Barbara -> Papala
Michał
W toki ponie nie występuje „ch” ([x]). Zgodnie z podaną powyżej zasadą „ch” przechodzi w [k]. Końcową głoskę, w polskim zapisywaną literą „ł”, w toki ponie zapisuje się literą „w”. Mielibyśmy zatem: „Mi·kaw”. Wszystkie głoski występują w toki ponie, jednak druga sylaba ([kaw]) kończy się spółgłoską [w], więc nie spełnia wzorca sylaby. Co prawda [w] i [wu] brzmią podobnie, czyżby można było to wykorzystać dla zachowania końcowej spółgłoski? Niestety, nie możemy zamienić [w] na [wu] (*Mi·ka·wu). Sylaba *wu jest w toki ponie niedozwolona, przechodzi w [u]. Z kolei *Mi·ka·u jest niepoprawne, bo ostatnia sylaba nie rozpoczyna się spółgłoską (swoją drogą taki wariant ma o jedną sylabę więcej niż oryginalne słowo). Pozostaje tylko odrzucenie końcowego dźwięku.
Michał -> Mika
Wojtek
Głoski [v], zapisywanej w polszczyźnie literą „w”, nie ma w toki ponie. Zastępujemy ją przez [w] (czytane jak polskie „ł”). Wszystkie głoski występują w toki ponie, jednak sylaba *woj jest niepoprawna, z dwóch powodów. Po pierwsze, *wo jest w toki ponie niedozwolone, przechodzi w [o]. Po drugie, sylaba nie może się kończyć spółgłoską inną niż „n”. Wariant *O·ji·tek też jest niepoprawny, bo sylaba *ji nie występuje w toki ponie. Trzeba opuścić „j”. Mielibyśmy wówczas *O·tek. Druga sylaba nie może się kończyć głoską [k], więc tę głoskę opuszczamy. Otrzymujemy zatem:
Wojtek -> Ote
Warszawa
Głoski [v], zapisywanej w polszczyźnie literą „w”, nie ma w toki ponie. Zastępujemy ją przez [w] (czytane jak polskie „ł”). Równoważnikiem głoski [ʃ] („sz”) jest w toki ponie głoska [s], zaś „r” przechodzi w [l]. Wstępne brzmienie to *Walsawa. Jednak nie ma w toki ponie sylab kończących się na [l]. Możemy użyć albo wariantu Walawa, albo wariantu Wasawa. W wymowie ten drugi jest bliższy oryginałowi.
Warszawa -> Wasawa