kala akesi kiwen

jan Ote

kala akesi kiwen pi nimi Limulu li lon telo suli. tan ni la jan pi toki pona li nimi e ona kepeken nimi "kala". taso ona li sama akesi li sama pipi suli. ona li suli sama luka jan. selo monsi ona li kiwen li sike. ona li jo e oko tu lon poka ona, e oko tu lon sinpin ona, e oko mute lon monsi ona. oko ni ali li jo e wan lukin mute mute. tan ni la kala akesi ni li lukin pona mute. ona li lon anpa pi telo suli la ona li lukin pona e ali. ona li lukin pona lon pimeja. kala akesi kiwen li jo e noka mute. ona li kama jo e kala lili kepeken noka sinpin tu li moku e ona. ona li tawa kepeken noka ante. ona li ken tawa lon telo li ken tawa lon ma. ona li jo kin e palisa monsi. ona li anpa lon monsi ona la ona li ken ala tawa kepeken noka. tenpo ni la ona li ken tawa sike e ona, tan monsi tawa noka ona, kepeken palisa ni. ni li pona tawa ona. kala meli li wile kama mama la ona li pana e sike mama. taso kala ante mute li lon telo suli li wile moku e sike mama. tan ni la kala akesi li kama tawa selo pi telo suli. ona li tawa ma li pana e sike mama lon ma. tenpo li kama. kala lili li open e sike li tawa telo suli. kala lili sin li lili sama wan pi ko pi kiwen lili. telo loje li lon insa pi sijelo jan. soweli ali en waso ali li jo e telo loje lon insa ona. kala akesi kiwen li jo kin e telo lon insa pi sijelo ona. taso telo ni li laso. ona li nasa mute tan ni kin: ijo lili lili ike li lon. jan li ken ala lukin e ona kepeken oko taso. jan li ken lukin e ona kepeken taso ilo oko. ijo lili ni li ken tawa lon insa pi telo loje jan. ona li ken tawa lon insa pi telo loje soweli. ni li lon la jan anu soweli li pilin seli ike. ken la ona li kama moli. taso pona la telo laso pi kala akesi kiwen li moli e ijo lili ni. jan li kama jo e telo pi kala ni li ken pana e pona tawa jan mute. tan ni la kulupu lawa pi ma Mewika li toki e wile ni: "jan o moli ala e kala ni!". ni li pona.

kala akesi kiwen, tan D.Descouens

kala — ryba, stworzenie wodne akesi — gad, płaz, skorpion, skorupiak lądowy kiwen — kamień, skała; twardy nimi — słowo, nazwa; nazywać lon — być w/przy/na, istnieć; w, przy, na, za telo — woda, płyn suli — duży, wielki, ważny tan — z, od; powód, przyczyna; ponieważ ni — ten, ta, to; tamten, tamta, tamto jan — osoba, osoby; człowiek, ludzie toki — mówić, powiedzieć; rozmawiać; mowa pona — dobrze, dobry, prosty (nieskomplikowany) ona — on, ona, ono, oni, one; jego, jej, ich kepeken — używać; (robić) za pomocą (czegoś) taso — lecz, ale; tylko sama — ten sam, taki sam, podobny pipi — owad, insekt, robak luka — ręka selo — skóra; zewnętrzna powierzchnia czegoś monsi — tył; z tyłu, za sike — koło, krąg, pierścień, kula, okrągły; cykl jo — mieć oko — oko tu — dualność, dwa poka — strona, bok, sąsiedztwo; obok, w pobliżu sinpin — przód, front; przed mute — wiele, dużo, bardzo ali — wszystkie, wszystko, całość wan — jednoczyć (się); jednostka, element; jeden lukin — widzieć, patrzeć, zobaczyć, oglądać anpa — spód, dolna część; obniżać, położyć (się) pimeja — ciemny, czarny noka — noga, stopa kama — przychodzić, powodować, zaczynać lili — mały, mało moku — jeść, pić; jedzenie tawa — iść (do), przemieszczać (się); do, dla ante — inny, różny, odmienny ken — móc, potrafić, być w stanie

ma — ląd, ziemia; ziemny, lądowy kin — naprawdę, faktycznie, właśnie palisa — coś smukłego, wydłużonego; patyk, kij ala — nie; nic; żaden; bez tenpo — czas, pora; raz (krotność) meli — kobieta, żeński mama — rodzic; matka, ojciec; opiekun wile — chcieć, potrzebować, musieć; chęć, wola pana — dawać, wysyłać, wydawać open — otwierać, zaczynać sin — nowy, świeży, kolejny, następny kulupu — grupa, społeczność, społeczeństwo ko — nie lity, substancja półstała, porowata, pylista loje — czerwony insa — wnętrze sijelo — ciało soweli — zwierzę, ssak waso — ptak, stworzenie latające laso — niebieski nasa — dziwny, dziwaczny ijo — coś, cokolwiek, rzecz ike — zły, niedobry ilo — narzędzie, urządzenie, maszyna anu — albo, lub; czy pilin — czuć, odczuwać; myśleć seli — ciepły, gorący; gorąco, ogień; rozgrzewać moli — martwy; śmierć; zabijać lawa — główny, prowadzić, rządzić, kontrolować     Powszechnie przyjęte złożenia: tan ni — z tego powodu; dlatego ko pi kiwen lili — piasek kama jo — uzyskać; brać kulupu lawa — rząd Użyte słowa obce w nazwach własnych: kala akesi Limulu — skrzypłocz (od łac. Limulus) ma Mewika — Ameryka, pot. określenie USA